ОСЫ ЖҰРТ КЕУРЕКТІ БІЛЕ МЕ ЕКЕН?

Көктем келіп жер беті жасыл желекке оранған шақты жақсы көремін. Туған ауылым Сырдария өзенінің жағасындағы тоғайлы жерде орналасқандықтан табиғаттың әсем де сұлу келбетіне көзім үйреніп те қалған. Даланың иісі аңқыған жусаны, гүлдеген шеңгелі, жер бетіне төселген кілемдей толқынданып тұратын қызғалдағы мені шабыттандырып отыратын. Сондықтан болар арманшыл, қиялшыл болып өстім. Әкем менің қиялыма қиял қосып, армандарымды асқақтатып қоятын. Шіркін, балалық шаққа саяхат жасап келейінші?!…
Көктемде күн күркіреп жауын жауса болды ауыл біткен қырға қарай ағылатын еді. Қырда күннің күркіреуінен кейін қозықұйрық, кеурек қаптап кетеді. Оны теруге барғандар құр қайтпайтын. Сәуір айының алғашқы күндері болу керек ауылдан қай адамды кезіктірсеңіз де үстінен кеуректің иісі аңқып тұратын. Бұл табиғи өсімдікті жеуге асығатындар көп. Өйткені құмды алқапта өсетін кеурек адам ағзасындағы түрлі ауруларға ем екен.
Әлі есімде. Бала күнімде әкем екеуіміз қара есекке мініп алып, қырға кеурек теруге бардық. Жолай әкем сайлар мен төбелердің, жер-су атауларының шығу тарихын айтып, мені қызықтырып келеді. Сұрақ қоюдан жалықпайтын мен де әкемнің сөзін сан-саққа бұрып әкетемін. Осылай жолымыз қысқарып, Өгізсайға да жетіп қаламыз. Әкемнің айтуынша Өгізсай деп жатқанымыз Сырдарияның бұрынғы арнасы. Бір жылдары өзен тасып, арнасы ауысып кеткен екен. Бұрын ата-бабаларымыз осы қырда тұрған. Бұл жерде тұрған халық аш қалмайтын. Тіпті ашаршылық жылдарында қозықұйрық, кеурек жеп, қарын тойдырған. Біз Сырдария жағалап көшкенімізбен жайлауымыз қыр болатын. Мұнда қой баққан малшылар кешке дейін үйге бармай кеурекке тойып, жүре береді екен.
Ия, Өгізсайдан аса кеурек біткен толып жатады. Оны теруге беттеген қалпыммен жерден алтын тапқандай жүгіріп, әр кеуректің түбін қазып кетемін. Әкем айқайлап әрең шақырып алатын. Әр жерге бір тоқтап, әкелген қапшықты кеурекке толтырып, кеш қарая ауылға әндетіп қайтамыз. Үйге келісімен кеуректің қабығын ашып, турап, айранға салып рахаттанып тұрып қарын тойдырамыз. Қатты шаршағандықтан кеуректі жеп бітірместен ұйықтап кететінмін.
Балалық шағым осылай өтті. Кейін қалаға оқуға келіп, ондағы достарыма осы жайды әңгімелеп берсем «Кеурек деген не?»-деп таңданып қалады. Тіпті біздің аудан орталығындағылардың көбі бұл қасиетті өсімдік жайлы білмейтін болып шықты.
Бірде университеттің 1-курсында оқып жүргенімде ұстазымыз Сейдулла Садықов «сендердің қолдарыңнан жазу келе ме? Бір тапсырма беріп көрейін. Қаламдарыңды қолдарыңа алыңдар да ойларыңдағы, қиялдарыңдағы нәрсені жазыңдар. Сосын бағасын айтармын»,-деп аудиториядан шығып кетті. Әлі күнге дейін қаланың салқын мінезіне үйренбеген менің ауылды аңсап, сағынып жүрген шағым еді. Ауыл таңының атар шағын суреттеп жазып, қиялға беріліп кетіппін. Ұстазымыз келіп қолымыздағы екі парақ қағазды алып, ертең жолыққанша деп шығып кетті. Ертеңіне тағы да Сейдулла ағайдың сабағы болды. Қолында бір топ парақты ұстап, шаршаңқы келген ұстазымыз бір парақты бөлек қойды да қалған парақтарды біртіндеп студенттерге тапсыра бастады. «Әміреева 5, Серікбаева 4, Заманхан 5» осылай тізіліп кете барды. Есімім айтылар шақты күтіп отырмын. Бір кезде әлгі парақтардың қатары таусылды. Ұстазымыз «Уф»-деді де, «енді кімдікі қалды»,-деп дауыстады. Менен басқа ешкім қалмаған соң «Мен»-деп орнымнан ұшып түрегелдім. Маған күліп қарады да, әлгі бөлек тұрған парақты алып «Міне балалар, сендер жақсы жаздыңдар. Алайда, мына шығарманың орны бөлек. Мұнда ауылдың иісі аңқып тұр»,-деп болмашы шығармамды талдап түгел оқып шықты. Содан бастап группаластарым ауылыңа барып қайтайық, деп қолқалай бастады. Мен болсам «көктем келсін. Көктемде ауыл құлпырып, жасыл желекке айналады. Әрі кеурек теруге барамыз»-деп құтылатынмын. Менің кеурек деген сөзіме таңданатын олар ол қандай өсімдік?-деп жан-жақтан сұрақтарын жаудыратын. Мен болсам басымнан өткен балалық шақты еске алып, қыр басына саяхат жасап қайтатынмын.
Кейін шынымен де ойлана бастадым. Бұрын әкем кеуректің адам денсаулығына әсері жайлы айтып отыратын еді. Оны жеген адамдардың ішкі құрылысы тазарып, асқазан, өт жолдары жақсарады. Тіпті желі бар адамдар шөлді аймақта өсетін бұл қасиетті өсімдікті суға салып, қайнатып, соған шомылады екен. Тіпті қайнатылған кеуректің суын ішіп, ішкі құрылысты емдеуге де болады. Кеуректің мұндай қасиетін көнекөз адамдар білгенімен, ғылыми тұрғыда дәлелденбеген. Егер біздің қазақстандық ғалымдар осы өсімдікті зерттесе, мүмкін ем ретінде де қолдануға жарап қалар ма еді? Кім біледі?
Қазір кеуректің жеуге жарамдылық мерзімі өтіп барады. Кейін оның бойы бір метр, тіпті одан да биіктей өсіп, ағаш сияқты болып қалады. Табиғаттың біз біле бермейтін қырлары бұл ғана емес. Далада туып, тауда өскен ата-бабаларымыз ежелден табиғатқа жақын болды. Бұрын дәрі-дәрмек болмаған кезде де ауырғандарды шашыратқы, адыраспан, қызыл мия секілді өсімдіктермен емдейтін халық емшілері болды. Ал, біз техниканың дамыған заманында мұндай қасиетімізден ажырап бара жатқан сияқтымыз. Меніңше ата-бабамыз қолданған заттарын бүгінгі тұрмысқа ендіріп, ішкен асын зерттеп, зерделесек ауру біткен азаяр ма еді? Кім біледі?!.