Жақында кәмелетке толмағандар арасында есірткінің күрт өсуі байқалды. Мұның себептері жеткілікті: жасөспірімдер мен жастардың есірткінің денсаулыққа, әлеуметтенуге зиянды әсері туралы хабардарлығының төмендігі; сонымен қатар заңсыз синтетикалық құралдардың болуы; сұраныс.
Жасөспірімдер арасында вейп деп аталатын электронды темекілер өте танымал. Вейпинг-жастар арасындағы жаңа ағым, темекі шегушілер топтарға бірігіп, күн сайын жетілдірілетін жаңа дизайн мен жаңа хош иісті қасиеттерге ие болатын әртүрлі бу құрылғыларын сатып алады. Электрондық темекі шегу кезінде ағзаға канцерогендерге жататын көптеген зиянды заттар енеді, олар қатерлі ісік ауруларының пайда болуына ықпал етеді, жалпы денсаулыққа зиянды әсер етеді.
Синтетикалық препараттар — бұл жаңа психоактивті заттар. Бүгінгі таңда ең көп таралған жаңа психоактивті заттар «Скорость», «Мефедрон».
«Скорость» деген есірткінің ең қорқынышты салдары – бұл зат психозды тудырып психикаға қатты әсер етеді. Бұл бұзылыстың белгілері әдеттегі шизофренияға қатты ұқсайды және көбінесе ұзақ уақыт қолданғаннан кейін дамиды.
Мефедрон — заңмен шектелмеген шегуге арналған тұз ретінде пайда болған синтетикалық препарат, бірақ кейін бұл затты қолдануға тыйым салынды.
Мефедронды нашақорлар өз ортасында «Меф» деген жаргон сөзімен атайды. «Мефті» 2-3 ай бойы тұрақты қолданғанда денеге қайтымсыз зақым келеді. Нашақор денсаулығы күрт нашарлайды (ішкі органдар ауруыдамиды), бірақ сонымен бірге жеке тұлғаның деградациясына әкелетін психикалық жағдайына да зақым келеді.
Кез-келген түрдегі химиялық препарат денеде ұзақ уақыт сақталады. Бұл жағдайда олардың кейбіреулері тіндерде жиналып, абстинентті синдром және жаңа дозаға деген ұмтылысты күшейтеді. Қабылдау тәжірибесі неғұрлым көп болса, улы ыдырау өнімдері соғұрлым ұзақ сақталады. Синтетикалық препараттарды қолдану физиологиялық және психологиялық денсаулықты бұзады. Синтезделген заттар тәуелділікті тезірек тудырады-кейбіреулеріне тек бір доза жеткілікті. Бірде-бір препарат оң әсер етпейді, синтетикалық сорттар екі есе қауіпті. Олардың химиялық құрамы көбінесе белгісіз, сондықтан артық дозалану және улану қаупі артады.
Есірткіні қолданатын адамның белгілері:
- o көңіл-күйдің күрт өзгеруі, агрессивтілік, тез ашуланшақ.
- o тәбеттің толық жоғалуы, үнемі шөлдеу.
- o тарылған немесе кеңейтілген көз қарашығы.
- o ыстықта жабық киім, қара көзілдірік кию.
- o сұрғылт реңді құрғақ тері, жаралар, дақтар және безеулер пайда болады.
- o жұмысқа, оқуға немесе хоббиге деген қызығушылықты жоғалту.
- o денеден және киімнен жағымсыз химиялық иіс.
- o қоқыс жәшігінде біртүрлі діңгектердің, сөмкелердің, дәрі-дәрмектердің қаптамаларының пайда болуы.
Егер адам есірткі қолданады деген күдік болса, мамандарға (Жастар денсаулық орталықтарына, наркологқа) жүгіну керек.
Сонымен бірге, жылдың алғашқы айының соңғы күндерінде Мәжілісте жаңа Заң қабылданды. Енді бұдан былай елімізде вейп сатуға тыйым салынды. Бұл мәселені ұзақ талқылап, жас ұрпақтың санасын да, ағзасын да улап жатқан затты тұтыну заңмен қудаланатын болды.
Әрине, бұл өте дұрыс әрі керек заң. Вейп дегеніміз – электронды темекі. Кәдімгі темекіден айырмашылығы – хош иісінде, ал ағзаға келтіретін зияны шаш етектен. Оның кері әсері темекіден асып түспесе кем түспейді. Міне, сондықтан халық қалаулылары болашақ ұрпақтың дені сау болуы үшін алаңдап, вейптің саудасына заңмен тыйым салды.
Аға буын өкілдері аса мән бере бермейтін бұл зиянды темекі шын мәнінде жастар арасында танымалдыққа ие. Көшеде жүрген жастардың, тіпті жасөспірімнің арасында кең етек алған вейпке құмарлар саны артып жатқаны да рас. Вейпті сатушылар осы уақытқа дейін емін-еркін саудасын жасады. Арнайы Заң қабылданбағандықтан саудасы қызған электронды темекінің зиянынан гөрі, қалтасын қалындататын ақшаны ғана ойлады. Енді мұндай еркіндікке жол жоқ. Заң бойынша электронды темекіні сататын адамға қамау жазасы қолданылады. 50 тәулікке дейін темір торға тоғытылады. Вейпті шетелден әкеліп, оны таратуға атсалысқандар үшін де жаза жеңіл емес. Заңда 2 жыл бас бостандығынан айыру көзделген. Қылмысты қайталағандар бес жылға абақтыға жабылады.
Бірнеше жылдан бері вейп мәселесін көтеріп, оны сатуға тыйым салуға үлес қосқан Мәжіліс депутаты Елнұр Бейсенбаевтың келтірген дерегі бойынша осы күні ең ірі мегаполис Алматы қаласы жастарының 80 пайызы вейпті шегеді. Ал астаналық жастардың 80 пайыздан астамы осы зиянды өнімге құмар. Бейресми статистиканы алға тартқан депутат вейптің таралуы бүгінде 200 есеге өскенін айтады. Дүниежүзі бойынша электронды темекінің 16 мыңға жуық түрі кездеседі. Ұрпағының келешегін ойлаған 30-дан астам ел вейпті сатуға тыйым салып үлгерген. Ал біздің елде оны алып-сату ашық жүргізілген.
«Бұл шешім жетінші шақырылымнан бері талқыланып келеді. Үкімет қандай да бір қатаң реттеуді енгізуге мүмкіндік берді, біздің фракция бірнеше рет Премьер-министр мен Денсаулық сақтау министрлігінің басшыларына бұл мәселені айтты. Жетінші шақырылымда бұл мәселе комитетіміздің іс-шаралар жоспарына енгізілді. Ортақ шешімге келе алмадық және қатаң реттеуді енгізе алмадық.
Вейп базарларда, Алматының барахолкасында қап-қабымен сатылып келді. Кеше қоғамдық балалар қоры 400-ге жуық жасөспірім қатысқан әлеуметтік сауалнаманы жариялады. Зерттеу көрсеткендей, Алматы мен Астана жастарының 80%-ы вейп қолданады. Бұл қорқынышты, осы тыйым арқылы балаларымызды қорғаймыз деп ойлаймыз», – деді Елнұр Бейсенбаев.
– Вейпті жасы үлкейгендерден гөрі жастар көп шегеді. Ең өкініштісі, жасөспірім қыздардың да әуестенуі. Қаланың балалары ғана тұтынады деген қате пікір. Вейпті аудан, ауыл көшелерінде кетіп бара жатқан жасөспірімдердің де қолынан көру қиын емес. Себебі кез келген дүкенде көздің жауын алатын түрлі-түске енген, түрлі жеміс-жидектің иісін келтіріп тұрған өнімге еріксіз назарың түседі. Біздің елде сатуға байланысты заң қабылданатыны дұрыс болды. Ақша табуды ойлаған сатушылар неліктен жас баланың денсаулығын ойламайды деген пікірдемін, – дейді кент тұрғыны.
Осы күні Мәжіліс депутаттары бірауыздан қолдап, Сенаттың қарауына жіберілген құжат қолдау тапса, Президент қолымен күшіне енеді. Сөз жоқ ел Президенті бұл мәселенің бүгінде ушыққанын, жасөспірімдерді улап жатқан зиянды заттың саудасын тоқтату керектігін үнемі айтып, арнайы Заң қабылдауды тапсырған болатын.
Тағы бір дерекке назар аударсақ, вейпті кәдімгі темекіден арылуға көмектеседі деп шегетіндер қателеседі. Себебі темекіде 1 мг жетер жетпес никотин болса, вейпте оның мөлшері 20-70 мг көлемінде. Никотиннің аз мөлшерінен арыла алмай жүргендер оның қолақпандай мөлшерін тұтынғаннан кейін тәуелділіктен мүлдем құтыла алмайды. Осы электронды темекіні тартатындар бірнеше жылдан соң емі жоқ өкпе пневмониясына ұшырайды. Мүгедектікке апаратын вейпті тұтынудан әлемде 5-орындамыз. Сондықтан бұл тажалдан құтылудың амалы Заң күшінің қатаңдағаны құптарлық іс.
Шын мәнінде әрбір ата-ана баласының жүріс-тұрысына, оның қызығушылығына мән беріп, араласатын ортасын білуі тиіс. Қоғамды алаңдатқан мәселе кез келген отбасыны айналып өтпеуі мүмкін. Сондықтан электронды темекінің зияны туралы ақпаратты ашық айтып, баланың денсаулығына балта шабатын қасіреттің бұдан былай жауапкершілігі заңмен белгіленгенін түсіндіру қоғамның жауапкершілігіндегі міндет.
