Ағылшын тілінде тез және сауатты сөйлеуге қалай үйрету керек? Көптеген мұғалімдер бұл сұрақты күн сайын өзіне қояды. Алайда кез-келген кедергіні жеңуге болады, ең бастысы — мақсатқа жетудің дұрыс құралын таңдау. Осы мақаламда сіздерге балалармен жұмыс істеуге көмектесетін қарапайым және тиімді кеңестерді ұсынамын.
1. Жаңа сөздерді үйрену. Балалар неғұрлым көп сөз білсе, соғұрлым әңгімелесу тақырыптары оларға қол жетімді болады және олар өз ойларын дәл айта алады. Сондықтан, егер сіз сөйлеу тәжірибесімен айналыссаңыз, сөздік қорыңызды толықтыру өте маңызды.
2. Сөйлеуді жанды және табиғи ету. Сөйлеуді жанды және табиғи ету үшін, жаңа сөзді зерттей отырып, біз сөздіктен оның синонимдері мен антонимдерін, сондай-ақ онымен байланысты фразалық етістіктер мен фразеологизмдер көрсетілген жерді қараймыз. Бұл сіздің сөйлеуіңізді әртараптандырады және сөздік қорыңызды молайтады.
3. Сөз тіркестерін үйреніңіз. Егер сіз қазіргі полиглоттардан ағылшынша тез сөйлеуді қалай үйренуге болатындығын сұрасаңыз, олардың көпшілігі бірдей жауап береді: «клише сөз тіркестерін және сөйлеу құрылымдарын үйреніңіз». I am inclined to believe that… (… туралы қысқаша сөйлесейік) I am inclined to believe that… (мен … деп ойлаймын), I’ve got an impression that… (Менде … деген әсер бар) әңгімені сауатты және әдемі бастауға көмектеседі.
Бірақ балалар оларға айтылғанды жақсы түсінбесе ше? Сіз мәлімдемеде кілт сөздерді қалай ұстау керектігін үйретуіңіз керек. Зат есім мен етістікке ерекше назар аударыңыз, өйткені олар кез келген сөйлемдегі негізгі сөздер. Қалғандары сөйлеу мәнері, интонациясы, эмоциясы, мимикасы мен сөйлеу мәнерінің жалпы контекстінен айқын болады. Балалардың басқа біреудің сөйлеген сөзіне үйренуі үшін жиі тыңдауға машықтаныңыз.
4. Сөздік қорды белсендіру. Белсенді лексика — сөйлеуде немесе жазуда қолданылатын, енжар сөздерді біз басқа біреудің сөйлеуінен немесе оқығанда танимыз, бірақ өзімізде қолданбаймыз. Сөздік қоры неғұрлым белсенді болса, өзін-өзі көрсету тәсілдері соғұрлым көп болады және өзіңізді ағылшын тілінде жеткізу оңайырақ болады. Оны кеңейту бойынша жұмыс жасауымыз керек: жаңа сөздерді біліп, оларды балалардың сөйлеу қабілетіне айналдыру.
5. Әңгіме барысында бір сөзді ұмытып кету мүмкін болады. Ыңғайсыз жағдайды болдырмау үшін біз перифразаларды үйретеміз — объектіні жанама, сипаттамалық белгілеу. Мысалы:
• Егер қиын сөзді ұмытып қалсаңыз, қарапайымын қолданыңыз: a department store — a supermarket (әмбебап дүкен).
• Затты немесе нысанды кім сипаттайтынын пайдаланыңыз that, which, who,: It’s a very large shop that sells food and other products for the home. — Бұл үйге арналған азық-түлік және басқа да өнімдер сататын үлкен дүкен.
• Антоним мен салыстыруды қолданыңыз: It is opposite to a neighbourhood shop. = It’s not a neighbourhood shop. «Бұл ыңғайлы дүкенге қарама-қарсы.
• Мысалдарды қолданыңыз: “Sainsbury’s” and “Tesco” are examples of best supermarkets. — Sainsbury’s, Tesco — бұл ең жақсы супермаркеттердің мысалы.
6. Сұрақ қоюды үйреніңіз. Кез-келген сәтті сұхбаттың стратегиясы — өзіңіз туралы аз сөйлесу және басқалардың пікіріне көбірек қызығу. Ол үшін сіз сұрақтардың негізгі түрлерін құру схемасын меңгеруіңіз керек. Мысалы, адам өзінің пәтерін безендіруді ұнататынын хабарлайды. I like decorating my flat. — Мен пәтерді безендіргенді ұнатамын.
Осы адамға қандай сұрақтар қоя алатыныңыз туралы ойланыңыз? What materials do you like the most? — Сізге қандай материалдар көбірек ұнайды? Did you learn something about decor? — Сіз декор туралы бір нәрсе оқыдыңыз ба? Could you please show me your best work? — Сіз өзіңіздің ең жақсы жұмысыңызды
көрсетесіз бе? Would you like to take part in some decorators contest? — Декораторлар байқауына қатысқыңыз келе ме?
7. Арнайы оқулықты қолданыңыз. Сөйлеуді дамытуға арналған нұсқаулық әрбір ағылшын тілін үйренушіге үлкен көмек. Олар әңгімелесу тақырыптарын, қызықты идеялар мен өрнектерді және кез-келген әңгімеде сәтті қолдануға болатын жаңа сөз тіркестерін ұсынады.
8. Айтылымды жақсарту. Дыбыстап айту бойынша жұмыс жасаңыз: дыбыстарды шатастыру немесе оларды айтпай түсіну ықтималдығын төмендетеді. Біз нақты және анық сөйлейтін адамдардың сөйлеуіне еліктей бастаймыз. Рөлдік модельдер — бұл, ең алдымен, біз ағылшын тілі мұғалімдері, дикторлар, сүйікті актерлармыз.
9. Қазіргі заманғы тыңдауға машықтаныңыз. Ағылшын тілін тыңдау бірсарынды немесе қорқынышты болмауы керек. Сіз тыңдай білуді қазіргі заманғы подкасттар, аудиокөріністер және радио-шоулар арқылы жаттықтыра аласыз. Олардың кейбіреулері оқытуға бейімделген, басқаларында ана тілінде сөйлеушілердің шынайы сөйлеуінен алынған пайдалы сөйлем тіркестері бар.
10. Бейнероликтерді қарау. Бейнені пайдаланып, ағылшынша сөйлеуге қалай тез үйренуге болады? Біз оқушыларды қызықтыратын тақырыптағы бейнероликтерді көріп, ана тілінде сөйлейтіндердің қалай және не айтатынын тыңдап, олардың артынан қайталаймыз. Осылайша, біз ауызекі сөйлемдерді меңгеріп қана қоймай, бейнежазба кейіпкерлеріне еліктеп, дұрыс артикуляцияны үйрете аламыз.
Сіз білетін ең жақсы ресурстардың бірі — әлемдегі ең жақсы TED спикерлерінен алынған тәрбиелік бейнелер порталы.
11. Әндер айту. Ағылшын тіліндегі сүйікті әндер сөйлеу дағдыларыңды арттыруға көмектеседі. Ән мәтінін ашып, жазбаларға қосыңыз. Біз орындаушыны тыңдап, оның артынан мәтінді қайталаймыз. Солистің сөйлеу қарқынына сәйкес болу және сонымен бірге сөздерді мүмкіндігінше анық айту маңызды.
12. Біз дауыстап оқып, оқығанымызды қайталау. Дауыстап оқу бейне және аудио тыңдаумен бірдей жұмыс істейді, тек мұнда оқушы мәтінді өз бетімен оқиды және оқығанын қайталайды. Нәтижесінде жаңа сөздер мен сөз тіркестері жатталып қалады.
13. Мүмкіндігінше жиі сөйлеу. Біз басқа ағылшын тілді мектептермен сөйлесу клубтарына қатысамыз. Мұндай кездесулер тікелей эфирде де, онлайн режимінде де өтеді. Бұл сөйлесуді бастау және басқа біреудің сөйлеуіне үйрену үшін керемет мүмкіндік. Жайбарақат атмосферада сіз әртүрлі тақырыптарда сұхбаттаса аласыз, кейде бір жерде естіген қызықты сөздер мен сөз тіркестерін бұрап, жай ғана жақсы уақыт өткізе аласыз. Клубтарды балалар арасындағы тілді меңгеру деңгейіне сәйкес және қызықты тақырыптарға сәйкес келуге болады: көрікті жерлер, көркемөнер, достар мен жақындар, әзіл-оспақ — тізімі таусылмайды. Балалар ағылшынша неғұрлым көп сөйлессе, соғұрлым тезірек еркін сөйлей алады.
14. Теория жасамаймыз. Практика, практика және сөйлеу практикасы ғана қажетті нәтиже береді. Тек теорияның өзі жеткіліксіз болады. Сіз не істесеңіз де, мейлі ол машинада жүру, тамақ дайындау немесе гамакада йога болу, тәжірибесіз теориялық көмекші материалдар макулатураға айналатыны белгілі.
Ағылшын тілі пәнінің мұғалімі
Думчебаева Улжан Исмаиловна
