Ешқандай пандемия мен карантинге қарамастан көркейіп, жаңарып келе жатқан үшінші мегаполисімізде қарқынды жұмыс бір сәт те тоқтаған емес: жолдар да төселіп келеді, ауруханалар да салынып, абаттандыру да жүріп жатыр. Осы және басқа бағыттардағы ауқымды істер, әрине, шырайлы Шымқаламыздың көркін одан сайын ажарландыра түсетіні күмәнсіз. Десек те, бюджеттен бөлінген миллиардтаған қаражатқа көзін тігіп, ашкөздік пен тойымсыздыққа салынатын пенделерді аракідік көріп, есімдерін естіп жүреміз. Құрықталып, қылмыстық жауапкершілікке тартылып жатқаны қаншама. Олар туралы, жалпы қоғамның асқынып бара жатқан дерті жайлы ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті бастығы Асхат Жұмағалиұлы Жұмағалимен болған сұхбатымызда кеңінен тоқталып өттік.
– Асхат Жұмағалиұлы, сыбайлас жемқорлықпен күрес, оған қарсы іс-қимыл – мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтардың бірі болып белгіленген. Осы орайда, сыбайлас жемқорлықты жою жолында қандай шаралар қабылданып, олардың қайсысы іске асып жатыр? Өзіңіз басқаратын департамент жұмысының жыл басынан бергі нәтижелеріне қысқаша шолу жасасаңыз.
А.Ж.: Дұрыс айтасыз, еліміз сыбайластық пен жемқорлықтан арылмай, ілгерілеуіміз, қарқынды дамуымыз көптеген кедергілерге тап болуы мүмкін. Сондықтан біз мемлекеттік органдармен және үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе отырып, кешенді шараларды атқару үстіндеміз.
Өздеріңіз білесіздер, жемқорлыққа қарсы қабылданған стратегияның басты бағыты – превенция, яғни жемқорлықтың алдын алу. Осы орайда департамент жыл басынан бері 624 (алты жүз жиырма төрт) алдын алу іс-шарасын өткізді. Оның жартысынан көбі (329) онлайн форматында ұйымдастырылды. Бұл шаралар 439 мың (төрт жүз отыз тоғыз) адамды қамтыды.
Көп ұзамай, «Antikor Live» және «Adal Komek» жобалары іске қосылып, онда мегаполис тұрғындарына құқықтық кеңес беріліп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша қабылданған нақты шаралар туралы ақпарат жария етіледі. Сонымен қатар, біз басқа да жобалар бойынша жұмысымызды жалғастырып келеміз. Өзіңіз басқаратын Арнайы мониторингтік топ туралы айтсам, ол жүргізіп келген қоғамдық бақылау пандемияның бастапқы кезінде азық-түлік бағаларының шарықтауына, бетперде мен антисептиктердің таптырмас тауарға айналуына тосқауыл болды. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау және оған қарсы іс-қимыл бағытында басталған ауқымды іс-әрекеттеріңіз – карантин жағдайында жалғасып, аты жаман індеттен қорғану шараларына, індеттің алдын алу және қала жұртшылығын сақтандыру мәселелеріне ұласты. Тағы бір мәселе – блок-бекеттердегі жолаушы адамдардың шоғырланып тұруы, сол бекеттерге палатка жетіспейтіні және жаппай ғаламтордың әлсіздігі сияқты кедергілерді әлеуметтік желілерде жарияладыңыздар. Айтылған сындарыңыз биліктің назарынан тыс қалмай, жолданған хаттарыңыз бойынша жауап келіп, онда блок-бекеттерде төтенше жағдай режимін бұзу бойынша 23 жайт орын алғаны айтылып, 1 жайт бойынша тұлға әкімшілік қамауға алынғанын, қалған істер қаралу сатысында екенін білдік. Арнайы мониторингтік топтың атқарған басқа да жұмыстары жеткілікті.
– Көп рахмет, Асхат Жұмағалиұлы, Арнайы мониторингтік топтың жұмысын назарыңыздан шығармай, оны жоғары бағалағаныңызға! Бізбен иық тіресе «Shymkent Adaldyq Alańy» жобалық кеңсесі де көптеген игі істердің басы-қасында жүр ғой?
А.Ж.: Иә, әріптесіңіз Жани Қамбар басқарып келе жатқан «Shymkent Adaldyq Alańy» жобалық кеңсесі аясында 179 мемлекеттік мекеме Open space форматына көшіп, 287 мекеменің жетекшілері бірінші қабатқа түсті. «Сапалы жол» жобасы аясында 10 (он) рейдтік шара өткізіліп, 59 (елу тоғыз) кемшілік анықталды. Олардың 42 (қырық екісі) қалпына келтірілді.
Алдын алу жұмыстарының маңызды құрамдас бөлігі – сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдап, оған қарсы мониторинг жүргізу. Тек биылдың өзінде 4 (төрт) сыртқы талдау және 6 (алты) мониторинг жүргізілді. Осы жұмыстардың нәтижесінде мемлекеттік органдарға 100-ге (жүзге) жуық ұсыныс енгізіліп, олардың үштен бірі орындалды (30). Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің басымдықтары бағытында мемлекеттік сатып алу мониторингі бойынша да жүйелі жұмыс жүргізілуде. Талдау мегаполистің барлық маңызды салаларын қамтыды. Осы жұмыстардың нәтижесінде 2 (екі) миллиард 400 (төрт жүз) миллион теңге бюджет қаражаты үнемделді.
Тағы бір сүйіншілеп жеткізетін жақсы жаңалығымыз: ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің, оның төрағасы Алик Шпекбаев мырзаның бастамасымен, Агенттіктің Шымкент қаласы бойынша департаменттің тікелей атсалысуымен, Шымкент қаласы әкімдігінің, қала әкімі М.Д.Әйтеновтің қолдауымен үшінші мегаполистің қақ төрінде (Тұрысов көшесі бойында), біздің департамент жанында «ANTIKOR ORTALYǴY» қызмет көрсету кеңсесі бой көтеріп, өз есіктерін қалалықтар үшін айқара ашты.
– Керемет! Орталық жұмысы баянды болсын! Дегенмен, жұмыстарыңыз талдау мен бақылау жүргізумен шектелмесе керек? Аракідік жемқорлық айғақтарымен құрықталып, жаза тартып жүргендер туралы да естіп жатамыз. Осы жайында тоқталып өтсеңіз.
А.Ж.: Әрине, сыбайлас жемқорлықтың алдын алумен қатар, заңның үстемдігі және жемқорлық үшін жазалаудың бұлтартпастығы маңызды қағидаттар болып қала береді. Оларды іске асыру да біз үшін басым міндеттердің бірі және бұл қылмыстық-құқықтық механизмдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Құқық қолдану тәжірибесі көрсеткендей, біз кейбір мемлекеттік органдардың қызметінде әлі де теріс көріністі байқаудамыз. Жыл басынан департамент қызметкерлері 73 (жетпіс үш) қылмыс тіркеді. Оның басым бөлігі парақорлық – 43 (қырық үш) және жымқыру фактілері – 18 (он сегіз).
Өндірісте болған 161 (бір жүз алпыс бір) қылмыстық істің 121-і (бір жүз жиырма бірі) немесе 75,2 (жетпіс бес бүтін, оннан екі) пайызы тергеумен аяқталды, 70-і (жетпісі) сотқа жолданды, 30 (отыз) тұлғаға қатысты сот үкімі шықты.
– Осы орайда, Шымкент қаласында сыбайлас жемқорлық бойынша алда келе жатқан салаларды атап бере аласыз ба? Және қылмыстық жауапкершілікке тартылған тұлғалардың атын атап, түсін түстеп берсеңіз екен.
А.Ж.: Неге атамасқа?! Әсіресе, заң күші бар сот үкімдерін негізге алатын болсақ. Сонымен, тіркелген қылмыстар саны бойынша құқық қорғау органдары алда келеді – 20, олардан кейін ауыл шаруашылық саласы – 14, білім саласы – 11, сот орындары – 4, құрылыс және әлеуметтік қамсыздандыру салалары келеді – 3-тен. Олардың арасында жүйелі жемқорлық бойынша – 2, шағын және орта бизнесте – 19, мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру бағытында – 14 айғақ анықталған. Тұтастай алғанда, жыл басынан бері жемқорлыққа шалдыққан 34 тұлға, олардың арасында облыстық деңгейде – 3, аудандық деңгейде – 1 адам әшкереленіп, отызы сотталды. Күдікті азаматтардың 20%-ы – мемлекеттік органдардың дербес құрылым басшылары екенін атап өткім келеді. Мәселен, соттың оң шешімін шығару үшін пара алды деген күдікке ілінген Түркістан облыстық соты Азаматтық істер бойынша алқа төрағасының (Бекімбетов) ісі де сотқа жолданды.
Шымкент қалалық Сәулет және қала құрылысы басқармасының басшысы (Байымбетов) үстінен қозғалған қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі тергеу амалдары жүргізілуде. Ол 498 миллион теңге бюджет қаражатын жымқырды деген күдікке ілінген болатын. Өткен айда Шыскент қаласы Абай ауданының Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау басқармасы басшысының орынбасары құрықталды. Ол әкімшілік жазаға тартпау мақсатында карантин кезінде сауда ережелерін бұзған дүкен иесінен пара алды деген күдікке ілінді.
– Айтпақшы, кәсіпкерлердің тыныс-тіршілігін бақылап, үстін-үстін дегбірін алып жатқан тексерушілер тым көбейіп кеткен жоқ па? Көп жағдайда, олардың пайдасынан зияны тиіп жатқанын да көріп жүрміз ғой. Осы туралы не айтасыз?
А.Ж.: Шынында да, кәсіпкерлікті қорғау да – біздің назарымыздағы басымдықтардың бірі. Лауазымды тұлғаның кәсіпкерлерді заңсыз тексерулері тоқтамай келеді. Біздің департамент ондайлармен де күресіп келеді. Мәселен, біздің тікелей араласуымыздың арқасында 16 кәсіпкерлік нысанның құқықтары қалпына келтіріліп, олардың іс-әрекетіне заңсыз араласқан 7 лауазым иесі қылмыстық жауапкершілікке тартылды.
Мәселен, құны 300 мың теңге тұратын тұрмыстық техниканы заңсыз иеленгені үшін қалалық Мәдениет басқармасы басшысының орынбасары Үмбет қылмыстық жауапкершілікке тартылып, 14 миллион 900 мың теңге айыппұл төлейтін болды. Кәсіпкерлерден тұрақты түрде 10 мың мен 65 мың теңге аралығында пара алып келген Әл-Фараби аудандық әкімдігі кәсіпкерлік бөлімінің бастығы Қаңлыбаев 1 миллион екі жүз мың айыппұл көлемінде қылмыстық жауапкершілігін өтетйтін болды.
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті Аумақтық инспекциясының мемлекеттік санитарлық инспекторы Арапов сот үкімімен 6 жылға бас бостандығынан айырылды. Ол мал шаруашылығы өнімдерінің қала базарларына әкелу барысында санитарлық сертификаттарды қолдарына ұстату үшін кәсіпкерлерден пара алып жүрген.
Сонымен қатар, мемлекеттік бағдарламалардың орындалу барысын бақылап, оларға бөлінген бюджет қаражаттарының мақсатты жұмсалуына да зер саламыз. «Цифрлы Қазақстан», «Денсаулық», «Нұрлы жол», «Өңірлерді дамыту» және т.с.с бағдарламалар бойынша талан-таражға салынған бюджет қаражаты негізінде біз 14 қылмысты тіркеуге алдық. Шұғыл қабылданған шаралардың арқасында мемлекетімізге келтірілген қаржылай залалдың 1 миллиард 800 миллион теңгесі қайтарылды.
Бұл бағыттардағы жұмыстарымызды жалғастырып келеміз.
– Қылмыстық-атқару кодексінің 200-бабы бойынша жасалған ұсынымдарыңыз бар екен. Сол ұсынымдардың нәтижесі туралы әңгімелей кетсеңіз.
А.Ж.: Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті атқару жүйесі департаментімен онлайн кездесу өткізді. Кездесуге Қылмысты атқару жүйесі департаментінің басшысы А.Досмағанбетов және мекеме ұжымының 30-ға жуық қызметкерлері қатысты. Онлайн шара барысында сыбайлас жемқорлықтың себептері мен жағдайларын жою бойынша ҚПК-нің 200 бабы шеңберінде қылмысты атқару департаментінің қызметкерлеріне қатысты қылмыстық іс бойынша ұсыным қаралды. Онда сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасауға ықпал ететін мән-жайлар және оларды жою бойынша жасалған 55 ұсынымның 38-і қаралды. Нәтижесінде 36 лауазым иесіне түрлі тәртіптік шара қолданылды. Олардың 17-сі атқарып жүрген қызметтерінен босатылса, 2-і – мемлекеттік қызметтен шеттетілді. 8 тұлға атқарып жүрген қызметтеріне сәйкес еместігі анықталып, 7 лауазым иесі – қатаң сөгіс, 2-і – сөгіс алды.
Сыбайлас жемқорлықты жою жолында қол астындағы ұжымдарында дәрменсіздік танытқан мемлекеттік мекеме бірінші басшыларының жеке жауапкершілігі туралы мәселені ҚР Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңына сәйкес, тоқтатпай көтере беретін боламыз.
– Бұдан басқа елге, жұртқа, қала тұрғындарына тағы айтарыңыз бар ма?
А.Ж.: Жемқорлық – аса ауыр дерт. Бұл дертпен «бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып», бүкіл ел болып күреспесек, әсте болмас. Заманауи демократиялық құқықтық мемлекетті азаматтарымыз белсенді түрде бұл іске араласпай, құру мүмкін емес. Сол үшін біз бәріміз бірігіп, ынтымақтаса, қоғамдағы жемқорлықпен күреске атсалысуымыз керек. Жемқорлықсыз жаңа өмір бастайтын мезгіл жетті. Ұрпақ үшін, болашақ үшін, құқық үстемдігі үшін Ұлы Дала елінде жемқорлыққа жол жоқ екенін дәлелдейік!
– Сұхбат үшін алғысымызды айта отырып, сіздің қоғам үшін атқарып отырған ісіңізге сәттілік тілейміз!
Бабам қазақ: «Жас келсе – іске!» деп бекер айтпаған. Асхат Жұмағали осы департаментті басқаруға келгелі бері, департамент тіршілігіне қан жүгіріп, көптеген жемқорлыққа бейім азаматтар аяқ тартып қалды. Оны біз кешегі Төтенше жағдай мен карантин кезінде айқын байқадық. Департамент қызметкерлерінің атқарған істерінің барлығы шағын ғана сұхбатымызға сыймай да қалды. Бірақ, жігерлі жастар командасы жемқорлықсыз Шымкенттің сұлбасын көз алдымызға келтіргендей болды. Алла оларға қуат берсін!..
Сұхбат жүрізген
Әсет Әссанди,
Шымкент қаласы бойынша
Арнайы мониторингтік топ жетекшісі,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.
(© «Қазақ үні» республикалық қоғамдық-саяси апталық,
№30-31 (900-901), 17-24.08.2020 жыл).
