Түркістан қаласы – қазақ халқының басына күн туған «тар жол тайғақ кешулерде» қаншама нәубеттер мен жанкешті жаугершіліктерді, жан пида жорықтарды басынан кешкен, қасиетті бабаларымыз бас қосып келелі кеңестер өткізген, тарихи орын.
Қазақ тарихындағы хандар мен батырлардың, билер мен датқалардың, елім деп еңіреген ерлердің ішінде Түркістан қаласына ат басын тіремей кеткендері кемде-кем. Қайсар жүрек Қабанбай батырдың да табаны тиген өлкеде оның құнды мұрасы сақтаулы. Қаншама шайқастарда қолынан түспеген қару сапы «Əзірет Сұлтан»мемлекеттік тарихи-мəдени қорық-музейі қорының этнографиялық тобынан берік орын алған.
Қара керей Қабанбай (1692 ж Алакөл өңірі – 1770 ж. Барлық тауы, Қоңырата жайлауы) Абылай хан тұсында, яғни ХVIII ғасырда жоңғарларға қарсы күресте жанқиярлықпен ел қорғаған, Найман тайпасы, Қаракерей руының Байжігіт тармағынан шыққан қазақ батыры. Батырдың азан шақырып қойған аты – Ерасыл. Қабанбай – ерлікпен даңқы шыққан кезде халық қалап қойған лақап аты. 1740 жылы Шыңғыстау шайқасында ерлікпен көзге түскені үшін Абылай хан оған «Дарабоз» деген атақ берген. Осыдан бастап замандастары оны «бас сардар» немесе «Дарабоз» деп атаған.
Ерасыл 7 жасқа толғанда әкесі Қожағұл батыр жау қолынан мерт болады, ағасы Есенбай да жоңғар барымташыларының қолынан қаза табады. Қос қасірет Қабанбайды 16 жасында атқа қондырады, осы кезден бастап батырдың қолы бес қарудан бір босамаған.
Қабанбай қатысқан ауқымды соғыстардың алғашқысы – 1718 жылғы Аягөз шайқасы. Осы ұрыста Найман қолын басқарған ол асқан батырлығымен көзге түседі. 1723 жылғы «Ақтабан шұбырынды» кезінде Қабанбай қарулас достары Елшібек, Бердіқожа, Малайсары батырлармен бірге Түркістанды қорғауға қатысты. Алғаш рет жаудың бетін қайтарған 1728 жылы Бұланты шайқасы. 1730 жылғы Аңырақай Алакөл ұрыстары да Қабанбай батырсыз өтпеген.
Ұлы шайқастарда ұрандап, жаудың құтын қашырған әруақты ердің артында қалған ұрпақтары бүгінде бір қауым ел болған. Оның екі әйелінен туған 7 ұл кейін «Жеті Қабанбай» атанып, Мәмбет ішінде Қожағұл деген руға айналды.
«Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музей қорына сапыны сексенінші жылдары Қабанбайдың ұрпағы, халық суретшісі Сахи Романов әкеліп тапсырған.
Жәдігер негізгі екі бөліктен тұрады: сапы және қыны. Сапының ұзындығы-34 см, болаттан соғылған жүзінің ұзындығы-21,4см. Жүзінің жоғарғы жағында-жетесінен бастап ұшына 3 см-дей жетпей кідірген екі кертік сызығы бар, сабының қоспасы жартылай «овал» пішіндес таза күміспен көмкерілген, онда қаралау әдісімен гүлді ою бедерленген. Бұдан кейінгі жете бөлігі 2 см. көлемде қорғасынмен қапталған, оған күміспен жиектелген көк және жасыл түсті жартылай бағалы асыл тасты (бирюза) төртбұрышты тізбек әшекей ұласқан. Сарғыш тартқан сабының ұзындығы-11см, ол батыр ұрпақтарының айтуынша пілдің тісінен жасалған.
Жәдігердің екінші бөлігі-оның былғары қыны. Қынның-ұзындығы-52см, ол «алақан», «қын» және «белдемеден» тұрады. Бесбұрышты алақаны, төртбұрышты белдемесі қынға сән беріп қана қоймай, арнайы қызметтер атқарған. Қынның өне бойы өсімдік тектес қазақы оюмен өрнектелген. Сапының жүзін мұқалтпас үшін әрі қару қынды кесіп кетпес үшін ағаштан жонылған «кіші қын» негізгі қынға нығыздала кигізіліп, өрме шашақты белдемеге таспамен біріктірілген. Жәдігер мұражай қорының қор сақтау бөлмесінде көздің қарашығындай сақтаулы.
«Əзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мəдени
қорық-музейінің баспасөз қызметі.
