Тыйым салу қиын ба?

Жуырда Денсаулық сақтау ми­нистр­лігі Қазақстанда вейпке тыйым салуды ұсынып, жасөспірімдердің бұл құрылғыларға әуестігі күннен-күнге ар­тып, эпидемия ауқымына жақын­да­ға­ны­н жария еткен еді. Ал маусым айында өткен Ұлттық құрылтай жиынында Мем­ле­кет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев вейптерді есірткіге теңеп, одан нашақорлыққа бір ғана қадам қала­ты­нын ашық айтқан болатын. Онда «Ұлт ден­саулығына қатер төндірген кесір – вейп­тер мен электронды сигареттердің әралуан түрі. Өкінішке қарай, оларды т­ұтыну, әсіресе жасөспірімдер арасында сән­ге айналды. Олардың кең қол­же­тім­ділігі және оларды «зиянсыз» деп жалған дәріп­тейтін агрессивті жарнама бұған ықпал етіп отыр», – деген болатын. Осы ар­қылы қазақтың жас ұрпағына салмақты қауіп төнгенін айтқан Президент Үкіметке осынау қауіпті құбылыспен күресте жүйе­лі, пәрменді шаралар қабылдауды жүк­те­ген еді. Енді осыған қатысты Үкімет оты­рыс­тарында бірнеше кездесу өткізіліп, қоғам үшін, соның ішінде жастарға қа­тыс­ты маңызды шешім қабылданбақ. Елі­міз электронды сигареттерге толықтай тыйым салмақ ниетте.

Вейптерге тыйым салу жұмысын өт­кен шақырылымдағы Парламент Мә­жі­лі­­­сінің депутаттары Зарина Қамасова мен Еділ Жаңбыршин бастаған еді. Қазіргі ша­қырылымда Гүлдара Нұрымова, Дәулет Тұр­лыханов, Нұргүл Тау сынды мәжіліс­мен­дер вейптердің қаншалықты жас ұр­пақ­ты улап отырғаны жөнінде дабыл қақ­­қан болатын. Сонымен қатар Ден­сау­лық сақтау министрлігі, «Темекісіз» қо­ғам­дық қорының басшысы Жәмилә Са­ды­қова, «Салауатты одақ» бастамашыл бір­лестігінің сарапшылары да Үкіметке сауал жолдап, аталған мәселеге қатысты өз пайымдарын білдірді. Өз кезегінде сауалға Премьер-Ми­нистр Әлихан Смайылов та жауап бер­ген. Ол Үкімет вейп өнімдердің ай­налымына тыйым салу үшін нор­ма­тивтік-құқықтық актілерге түзетулер ен­г­ізілетінін хабарлаған.

«Вейп өнімдердің айналымына толық тыйым салуды көздейтін норма рет­теу­ші­лік әсерді талдау рәсімінен өтуде. Үкімет осы норманы қолдады. Қоғамдық талқы­лау қорытындысында тиісті кодекске тү­­­зетулер ұсынылатын болады. Сондай-ақ «Кейбір заңнамалық актілерге денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жо­басы Мәжіліс қарауында жатыр. Оның ая­сында «вейп» және «электронды сига­рета» ұғымдарын ажыратуға, 21 жасқа толмаған адамдарға темекі мен темекі бұйым­дарын, оның ішінде тұтынудың электрондық жүйелерін, вейптерді және оларға арналған сұйықтықтарды сатқаны үшін әкімшілік жауапкершілікті кү­шей­туге қатысты түзетулер талқылануда», – де­лінген жауапта.

Сонымен қатар Денсаулық сақтау министрлігі Денсаулық кодексіне тү­зетулер енгізетін жаңа заң жобасын әзір­леген. Бұл құжат былтыр дайындалған еді. Енді Үкімет «никотинді, хош иістен­дір­­­­гіштерді және оларға арналған сұйық­тықтарды тұтынудың электронды жүйеле­рі­нің айналымына толық тыйым салуға» ниетті. Заң жобасы да соған сай өзгертілді. Оның аясында Халық денсаулығы және ден­саулық сақтау жүйесі туралы кодекстің 110-бабының 9-тармағында «Шегілмейтін те­­мекі бұйымдарын, тұтынудың элект­рон­ды жүйелерін, хош иіс­тендіргіштер мен оларға арналған сұйық­тықтарды әке­лу­ге, өндіруге, сатуға және таратуға тыйым салынады» делінген. Енді тиісті заң Мәжілісте қаралып жатыр. Бұл туралы жуырда Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғиният хабарлады. Министр және оның ве­домствосы бұл заңды қолдайтынын айт­ты. Ведомство басшысының келтірген де­ректеріне сай, елімізде ересек тұр­ғын­дардың 21%-ы темекі тартады, балалардың 20%-ы артық дене салмағынан, ал 6%-ы семіздіктен зардап шегеді. 11-15 жастағы жасөспірімдердің вейптерді тұрақты түрде шегуі – 10%-ды, энергетикалық, тәтті су­­­сындарды ішуі – 17,5%-ды құрайды.

Министр атағандай, темекіні тұ­тыну­ды азайту үшін 2023 жылғы 1 қаңтардан бас­тап темекі өнімдеріне акциздің став­ка­лары көтерілген.

«Тұтынудың электронды жүйелерінің (вейп­тер), олар үшін хош иістендіргіштер мен сұйықтықтардың айналымына толық тыйым салуды енгізу бойынша Мәжілісте заңға өзгерістер қарастырылды. 21 жасқа дейін­гі адамдарға энергетикалық сусын­дар­ды сатуға тыйым салуды енгізу жөнін­де­гі норманы талқылау рәсімі жүргізіліп ж­а­тыр», – деді ол.

Сонымен қатар Оқу-ағарту вице-ми­нистрі Еділ Оспан да нашақор­лық, ойын құ­марлық, буллинг және ки­бер­буллинг­пен қатар вейпинг те үлкен проб­лемаға ай­налғанын айтқан болатын.

Осы ретте біз Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Гүлдара Нұрымоваға хабарласқан едік. Оның айтуынша, Қазақстанға вейп­тер мен олардың құрамдас бөліктерін әке­летін, әрбір азық-түлік дүкеніне вейп­тер жеткізетін дистрибьюторлардың кең же­лісі, сондай-ақ оларды әлеуметтік же­лі­лерде және интернетте жарнамалайтын мар­кетингтік агенттіктердің ықпалы зор.

«Вейп – нарықта үлкен пайда табады, өйт­кені олар 2 долларға әкелініп, 8 дол­лар­ға және одан жоғары бағада сатылады. Ең маңыздысы, бенефициарлар халық­ара­­­­лық темекі компаниялары. Олар тұты­ну­шылар сапына мектеп оқу­шыларын да тар­тып алды. Өйткені химиялық никотин балаларды осы қауіпті өнімге мәңгі бай­лайды. Вейп – бұл өте қауіпті өнім, ең ал­дымен никотин, пропиленгликоль, гли­­­церин және тағы 2 000-нан астам хи­мия­лық қоспа түрі бар. Дегенмен олардың басым көпшілігі анық­талмаған. Химиктер вейптердің ішінен қауіп­ті алты химиялық қоспаны тапқан, оның ішінде бұрын-соңды электронды те­мекіде кездеспеген үш химиялық затты анықтаған. Хош иістер де өте зиянды. Мы­салы, циннамальдегид, 2,5-диме­тил­пи­разин (шоколад хош иісі) және 2,3-пентандион тыныс алу жолдарының қа­бынуына және иммунологиялық реак­циялардың өзгеруіне ықпал етеді. Диа­цетил «попкорн өкпесі» деп аталатын сыртқатты туды­ратын қос­па», – дейді ол. Со­ны­мен қатар мәжіліс­мен вейп қыздырыл­ған кезде 2  мыңнан астам химиялық зат­тың қоспасы қауіпті салдарға әке­летінін жеткізді.

«Вейптер никотинге тәуелділікті арт­тырады, өйткені бірреттік вейпте те­мекіге қарағанда он есе көп никотин бар және тәуелділіктің даму жылдамдығы никотин концентрациясына тура пропорционал. Жасөспірімнің темекі шегуші болу қаупі бо­лашақта 2-4 есе артады», – дейді Гүл­дара Нұрымова.

Түйін:

Шынында, вейптер мен никотинді тұтынудың электронды жүйелері барлық дерлік сауда, ойын-сауық орталығында әрі көрнекті жерде сатылады. Оған жеке дүңгіршектер, тұғырлар арналған. Мысалы, заң бойынша темекі атаулы жабық перденің астында жасырулы саудалануға тиіс, яғни клиент арнайы сұраса ғана сатушы соны ашып, алып беруі шарт. Олар бұл талапты

сақтамайды. ДДҰ мәліметтері бойынша, 33 ел вейптерді сатуға тыйым салған. Олардың ішінде Дания, Норвегия, Уругвай, Аргентина, Панама, Бразилия, Мексика, Канада, Тайланд, Үндістан, Гонконг, Сингапур, Малайзия, Филиппин, Ливан, Катар, Оман, Иордания сынды мемлекеттер бар. Ал 79 ел бұл өнімдерді қоғамдық орындарда пайдалануға, оларды жарнамалауға, насихаттауға және демеушілікке тыйым салған. Енді біздің елімізде де осындай шара қабылданса, ұлт денсаулығына қатысты маңызды шешім болмақ. Ұлт болашағын ойласақ, ұрпақ денсаулығын да естен шығармаған жөн.